خصوصیات تفسیر موضوعیبرای تفسیر موضوعی در مقایسه با تفسیر ترتیبی ویژگی‌ها و امتیازاتی بیان شده که این امتیازات ناظر به دو قسم گونه دوم از تفسیر موضوعی‌اند. ۱ - تفاوت تفسیر ترتیبی با تفسیر موضوعیشایان ذکر است که برخی از موارد ذیل ناظر به تفاوت تفسیر ترتیبی با هر دو شیوه گونه سوم است و برخی ناظر به یکی از این دو شیوه است: ۱. در تفسیر ترتیبی مفسر در مقابل قرآن می‌نشیند و به ترتیب سوره‌ها و آیات معارف آن را استنباط و دریافت می‌کند؛ اما در تفسیر موضوعی مفسر ابتدا به واقعیت زندگی خود می‌نگرد و نیازهای فکری، اعتقادی، رفتاری، اجتماعی، اقتصادی و... را در جوانب مختلف زندگی احساس و سپس برای برآورده ساختن آن‌ها به قرآن مراجعه و با استنطاق از آن پاسخ آن‌ها را دریافت می‌کند. در واقع در تفسیر موضوعی مفسر دائماً میان قرآن و واقعیت زندگی ارتباط و پیوندی محکم دیده، به آیات قرآن به عنوان مفسر و راهگشا و بیانگر نیازهای زندگی خود نظر می‌کند. ۲. در تفسیر ترتیبی مفسر به تحلیل مفردات و جمله‌های آیات پرداخته، مدلول‌های آن‌ها را استخراج می‌کند؛ اما در تفسیر موضوعی مفسر افزون بر این می‌کوشد از مجموع مدلول‌های جزئیِ پراکنده در سوره‌ها و پیوند آن‌ها با یکدیگر دیدگاه قرآن را درباره موضوعی خاص به دست آورد. ۳. در تفسیر ترتیبی مفسر معلومات تفسیری فراوانی را ـ برحسب مقدار قرآنی که به ترتیب تفسیر می‌کند ـ در حوزه‌های مختلف معرفتی و عملی به دست می‌دهد، در حالی که در تفسیر موضوعی یک اندیشه را به مخاطب ارائه کرده، راه حل‌های گره گشایی را برای مشکلات واقعی ارائه می‌دهد. [۱]
صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ج۱، ص۴۲_۴۳، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
۴. انجام یک دوره کامل تفسیر ترتیبی نیازمند صرف زمان درازی است که این توفیق برای دانشمندان انگشت شماری دست داده است؛ اما این زمان در تفسیر موضوعی کوتاه شده و هر مفسری به فراخور حال و فرصت خود به تفسیر یک یا چند موضوع قرآنی می‌پردازد. [۲]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۴۵_۴۷، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
شایان گفتن است که وجود این امتیازها و تأکید بر ضرورت تفسیر موضوعی به معنای نبود پیوند میان این دو شیوه از تفسیر و بی نیازی تفسیر موضوعی از تفسیر ترتیبی نیست. تفسیر موضوعی به میزان زیادی مبتنی بر تفسیر ترتیبی است؛ به گونه‌ای که بعضی تفسیر ترتیبی را شرط لازم تفسیر موضوعی دانسته، این دو شیوه را دو مرحله متکامل در تفسیر می‌دانند. [۳]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۳۹_۴۲، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
[۴]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۴۴_۴۵، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
[۵]
سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، ص۵۴_۵۷، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش.
افزون بر این باید توجه داشت که رسالت عام قرآن تربیت و هدایت بشر در دو حوزه فرد و جامعه است و بهترین و نزدیک‌ترین راه و نقطه آغاز تحقق این رسالت، و هدایت آحاد جامعه قرائت ترتیبی آیات توأم با تدبر در آن‌هاست و برای حصول تدبر در قرآن نیازمند تفسیر ترتیبی هستیم. ۲ - فهرست منابع(۱) محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق. (۲) صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق. (۳) سید هدایت جلیلی، تفسیر موضوعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۷ش. ۳ - پانویس
۴ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم جلد ششم، برگرفته از مقاله «خصوصیات تفسیر موضوعی»، شماره۳۴. |